برای مشاوره آنلاین در دایره سلامت
عوارض پرتو درمانی
مقدمه
یکی از روش‌های درمان و مبارزه با سرطان، پرتو درمانی یا رادیوتراپی است. این روش درمانی با استفاده از امواج با انرژی بالا مانند اشعه ایکس به درمان سرطان می‌پردازد. این امواج پر انرژی باعث از بین رفتن سلول‌های سرطانی و بافت‌های اطراف آن می‌شوند. اگرچه در این روش، سلول‌های سرطانی مورد هدف قرار می‌گیرند اما ممکن است سلول‌ها و بافت‌های سالم نیز آسیب ببیند که البته احتمال آن بسیار کم است. پرتودرمانی معمولاً به عنوان یک درمان مکمل در کنار شیمی درمانی و یا جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد. پرتودرمانی بعد از جراحی سرطان نیز با هدف از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده و کاهش ریسک عود بیماری کاربرد دارد. عوارض پرتو درمانی (Side Effects of Radiotherapy) و روش‌های پیشگیری از این عوارض از جمله نکات و موضوعات مهمی هستند که در این مطلب به توضیح آن‌ها خواهیم پرداخت.
عوارض رادیوتراپی موارد شایع
رادیوتراپی یا پرتو درمانی ممکن است به سلول‌های سالم به صورت موقتی آسیب بزند که همین امر موجب بروز عوارض جانبی می‌شود. شایع‌ترین عوارض جانبی رادیوتراپی شامل موارد زیر می‌شوند:
- مشکلات پوستی مانند خارش، التهاب، خشکی پوست و تاول
- خستگی
- کم شدن اشتها
- تهوع و استفراغ
- ریزش مو
- سردرد
- نفخ
- زخم دهان، خشکی دهان و گلودرد
بیشتر بخوانید: پرتو درمانی سرطان سینه
عوارض پرتودرمانی موارد دائمی و بلند مدت
عوارض بلند مدت ممکن است مدتی بعد از پرتودرمانی ظاهر شوند و گا‌هاً دائمی هستند. عوارض بلندمدت پرتو درمانی شامل موارد زیر می‌شوند:
- آسیب به اندام‌های داخلی مانند قلب، ریه‌ها، کلیه‌ها و غدد درون‌ریز
- ناباروری
- افزایش خطر ابتلا به سرطان‌هایی همچون سرطان خون
- ضعف استخوان‌ها
- ورم لنفاوی
عوارض رادیو تراپی موارد حاد
عوارض حاد رادیوتراپی معمولاً در طول دوره درمان یا بلافاصله پس از آن بروز می‌کنند و ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- خستگی و کاهش انرژی
- قرمزی، خشکی، سوزش و التهاب در نواحی تحت درمان
- تهوع و استفراغ
- احساس درد و ناراحتی
- کاهش اشتها
- بی‌خوابی
- خشکی دهان، زخم‌های دهانی و تغییر در چشایی
- سرفه، تنگی نفس یا درد قفسه سینه
عوارض پرتودرمانی در نواحی مختلف بدن
عوارض پرتودرمانی ممکن است در نواحی مختلف بدن متفاوت باشد. عوارض پرتو درمانی در نواحی مختلف بدن عبارتند از:
- سر و گردن: پرتو درمانی در ناحیه سر و گردن ممکن است عوارضی همچون خشکی دهان، زخم لثه و دهان، مشکل در هضم غذا، تهوع و استفراغ، ریزش مو‌ها، تورم لنفاوی و پوسیدگی دندان داشته باشد.
- قفسه سینه: مشکل در بلع غذا، مشکلات تنفسی مانند تنگی نفس، درد سینه، سفت شدن‌شانه‌ها، التهاب ریوی و فیبروز از جمله عوارض پرتو درمانی ناحیه قفسه سینه است.
- شکم: تهوع و استفراغ، کاهش اشتها، گرفتگی روده و اسهال از جمله مهم‌ترین عوارض جانبی پرتو درمانی در ناحیه شکم است که البته بیشتر این عوارض موقتی هستند و بتدریج برطرف می‌شوند.
- لگن: پرتودرمانی در ناحیه لگن نیز ممکن است عوارض جانبی مانند اسهال، خونریزی روده، بی‌اختیاری ادرار، التهاب مثانه، اختلالات جنسی، کاهش تعداد اسپرم و تغییر در عادت ماهانه را به همراه داشته باشد.
پیشگیری از عوارض پرتودرمانی
با رعایت برخی نکات می‌توان از بروز عوارض پرتو درمانی جلوگیری کرد. مهم‌ترین راه‌های کنترل و جلوگیری از عوارض پرتودرمانی شامل موارد زیر می‌شوند:
- تمیز و مرطوب نگه داشتن پوست و اجتناب از قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید یکی از راه‌های پیشگیری از عوارض پرتودرمانی است.
- یک رژیم غذایی سالم و غنی از خوراکی‌های مغذی می‌تواند در پیشگیری از عوارض پرتودرمانی مؤثر باشد. همچنین خودداری از مصرف غذا‌های تند و چرب نیز می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.
- استراحت کافی و پرهیز از انجام فعالیت‌های سنگین و خسته‌کننده نیز در جلوگیری از عوارض پرتو درمانی مؤثر است.
- رعایت بهداشت دهان و دندان نیز می‌تواند در جلوگیری از بروز عوارض احتمالی نقش داشته باشد.
مراقبت هایی برای درمان و مقابله با عوارض رادیوتراپی
مراقبت‌های بعد از انجام پرتودرمانی به کاهش عوارض این روش و تسریع روند درمان کمک می‌کند. مهم‌ترین مراقبت‌های بعد از انجام پرتو درمانی عبارتند از:
- نوشیدن آب و مایعات زیاد
- رژیم غذایی پرکالری و سرشار از پروتئین
- استراحت کافی
- افزایش تعداد وعده‌های غذایی و کاهش حجم آن‌ها
- پرهیز از خوردن غذا‌های چرب و سنگین و نوشیدنی‌های گازدار
عوارض پرتو درمانی سرطان سینه
پرتودرمانی سرطان سینه مانند سایر نواحی و قسمت‌های بدن عوارض جانبی خاصی در پی دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:
- واکنش‌های پوستی مانند خشکی، درد، خارش و حساسیت پوست
- تورم سینه
- درد
- ریزش مو
- گلودرد
- خستگی
- تورم بازو، دست، یا قفسه سینه
- سفت شدن بافت سینه
بیشتر بخوانید: پرتو درمانی بهتر است یا شیمی درمانی
سخن پایانی
پرتودرمانی یا رادیوتراپی به عنوان یکی از راه‌های درمان سرطان شناخته می‌شود که با از بین بردن سلول‌های سرطانی انجام می‌شود. پرتو درمانی، عوارض کوتاه مدت و بلندمدت دارد که البته بیشتر این عوارض موقتی هستند. عوارض پرتودرمانی در نواحی مختلف بدن نیز ممکن است متفاوت باشد. رعایت برخی نکات مراقبتی نقش مهمی در کاهش و پیشگیری از بروز عوارض پرتو درمانی دارد. دکتر علی حجت، فلوشیپ فوق تخصصی جراحی بیماری‌های پستان و یکی از جراحان برجسته در زمینه درمان سرطان سینه هستند. ایشان با بهره‌گیری از تجربه و دانش گسترده خود و هم چنین به کمک تیم حرفه‌ای خود، روند درمان بیماران را با دقت و آگاهی کامل نسبت به عوارض پرتو درمانی مدیریت و هدایت می‌کنند. مشاوره پیش از شروع پرتودرمانی، بررسی دقیق وضعیت پستان قبل و بعد از درمان، کنترل و درمان عوارض ناشی از پرتو درمانی، هماهنگی با تیم رادیوتراپی برای به حداقل رساندن عوارض و برخورد هوشمندانه با این عوارض از جمله خدماتی هستند که در کلینیک دکتر حجت در زمینه پرتودرمانی ارائه می‌شوند.
بیشتر بخوانید: درمان سرطان سینه
سؤالات متداول در مورد عوارض پرتو درمانی
عوارض پرتو درمانی چه زمانی شروع می‌شود؟
برخی عوارض پرتو درمانی بلافاصله ظاهر می‌شوند در حالی که برخی عوارض دیگر ممکن است مدتی بعد از درمان، شروع شوند.
عوارض پرتودرمانی تا چه زمانی ادامه پیدا می‌کند؟
بیشتر عوارض پرتودرمانی موقتی هستند و ظرف مدت چند هفته تا چند ماه برطرف می‌شوند اما گاهی ممکن است عوارض آن طولانی مدت باشد.
در صورت بروز چه عوارضی بعد از رادیوتراپی باید سریعاً به مراکز درمانی و پزشک مراجعه شود؟
بعد از رادیوتراپی، برخی عوارض ممکن است بروز پیدا کنند که نیاز به درمان فوری دارند. در صورت بروز عوارضی همچون عفونت، خونریزی، درد شدید، مشکلات تنفسی، آلرژی یا واکنش‌های شدید و مشکلات گوارشی سریعاً به مراکز درمانی و پزشک مراجعه کنید.
آیا باردار شدن بعد از پرتودرمانی خطرناک است؟
باردار شدن پس از پرتودرمانی بستگی به نوع سرطان، ناحیه‌ای که پرتودرمانی انجام شده و وضعیت سلامت عمومی فرد دارد. در برخی موارد، پرتودرمانی می‌تواند بر روی باروری تأثیر بگذارد و خطراتی برای بارداری ایجاد کند.
به طور کلی، پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند که بعد از پایان درمان سرطان، حداقل چند ماه تا چند سال صبر کنید سپس اقدام به بارداری نمایید. این زمان به بدن فرصت می‌دهد تا بهبود یابد و خطر عود بیماری کاهش یابد.
شیردهی پس از پرتو درمانی خطرناک است؟
در بیشتر موارد، شیردهی بعد از پرتودرمانی خطری ندارد. در برخی موارد، پزشکان ممکن است توصیه کنند که شیردهی تا زمانی که بدن بهبود پیدا نکند یا عوارض جانبی درمان وجود داشته باشد، متوقف شود.
روابط زناشویی چند مدت پس از رادیوتراپی امکان‌پذیر است؟
روابط زناشویی بعد از پرتو درمانی به مدت چند روز ممنوع است.
