عوارض شیمی درمانی

علل ایجاد عوارض شیمی درمانی

بیماری سرطان به دلیل تکثیر و تولید غیرطبیعی سلول‌ها ایجاد می‌شود و شیمی درمانی مانع از تکثیر غیرقابل کنترل سلول‌های سرطانی می‌شود. شیمی درمانی یک روش درمان دارویی برای درمان بیماری سرطان است. در این روش، دارو‌های ضدسرطان وارد خون می‌شوند و به وسیله جریان خون به سلول‌های بدخیم در محل تومور و قسمت‌های متاستازی انتقال داده می‌شوند تا با متوقف کردن رشد سلول‌های سرطانی و تخریب بخشی از سلول سرطانی به درمان سرطان کمک کنند. دارو‌های که برای شیمی درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند دارو‌های قوی هستند که مانند سایر دارو‌های دیگر عوارض جانبی دارند و تأثیرات منفی بر بدن بر جای می‌گذارند و منجر به شکل‌گیری عوارض شیمی درمانی (Chemotherapy Side Effects) می‌شوند. البته باید به این نکته توجه کنید که بیشتر عوارض شیمی درمانی قابل پیشگیری و درمان هستند و بعد از اتمام دوره‌ی درمانی از بین ‌می‌روند.

بیشتر بخوانید: درمان سرطان سینه

علائم عوارض شیمی درمانی

شیمی درمانی به عنوان یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین روش‌های درمان سرطان شناخته می‌شود که معمولاً عوارضی نیز به همراه دارد. آگاهی از این عوارض می‌تواند به مدیریت درست آن‌ها کمک کند. عوارض شیمی درمانی بسته به نوع داروی استفاده شده، دوز دارو، و شرایط فردی بیمار می‌تواند متفاوت باشد. مهمترین عوارض شیمی درمانی عبارتند از:

خستگی و کبودی

خستگی شدید یکی از شایع‌ترین عوارض شیمی‌درمانی است و بسیاری از بیماران آن را به‌عنوان احساس مداوم ضعف، بی‌انرژی بودن و ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزانه توصیف می‌کنند. این خستگی می‌تواند ناشی از عواملی مانند تأثیر مستقیم داروهای شیمی‌درمانی بر سلول‌های سالم، کم‌خونی، اختلالات خواب، استرس روانی و سوءتغذیه باشد. گاهی اوقات این احساس خستگی حتی پس از استراحت کافی نیز برطرف نمی‌شود.
علاوه بر این، کبودی بدون ضربه یا آسیب فیزیکی نیز از دیگر علائم شایع است. شیمی‌درمانی ممکن است تعداد پلاکت‌های خون را کاهش دهد (ترومبوسیتوپنی)، که این امر باعث می‌شود رگ‌های خونی کوچک به‌راحتی پاره شوند و کبودی‌ها بدون دلیل واضحی ایجاد شوند. برای کاهش این عوارض، پزشک ممکن است آزمایش‌های منظم خون تجویز کرده و توصیه‌های تغذیه‌ای یا داروهای کمکی ارائه دهد. همچنین رعایت مراقبت‌های مناسب، مصرف مواد غذایی غنی از آهن و ویتامین B12، و پرهیز از فعالیت‌هایی که احتمال آسیب را افزایش می‌دهند، می‌تواند به مدیریت این عوارض کمک کند.

تهوع و استفراغ

یکی دیگر از عوارض شایع مصرف دارو‌های شیمی درمانی تهوع و استفراغ است. برای کاهش و کنترل این عوارض معمولاً دارو‌های ضدتهوع توسط پزشکان تجویز می‌شود.

ریزش موی سر و بدن

شیمی درمانی ممکن است باعث ریزش موی سر و سایر قسمت‌های بدن شود. این عارضه معمولاً موقتی است و مو‌های بدن بعد از اتمام دوره درمان مجدداً رشد می‌کنند.

مشکلات گوارشی

برخی بیماران ممکن است مشکلات گوارشی همچون یبوست و یا اسهال را تجربه کنند که به دلیل مصرف دارو‌های شیمی درمانی است.

کاهش یا افزایش اشتها و وزن

شیمی درمانی ممکن است منجر به تغییر اشتها در بیمار شود و سبب شود برخی بیماران احساس گرسنگی و برخی دیگر احساس سیری کنند. در نتیجه برخی بیماران وزن خود را از دست می‌دهند و برخی دیگر با افزایش وزن مواجه می‌شوند.

کاهش ایمنی

شیمی درمانی ممکن است سبب تضعیف سیستم ایمنی بدن شود که بدن را در مقابل عفونت‌ها، آسیب‌پذیرتر می‌کند.

مشکلات خونی

تأثیر شیمی درمانی بر مغز استخوان ممکن است منجر به کاهش تعداد سلول‌های خونی و در نتیجه مشکلاتی همچون کم خونی، افزایش خون‌ریزی و کاهش گلبول‌های سفید شود.

تغییرات در پوست و ناخن‌ها

خشکی، خارش و تحریک پوست و هم چنین نازک شدن، شکنندگی و تغییر رنگ ناخن‌ها از دیگر عوارض شیمی درمانی است.

عوارض روحی روانی

اضطراب، افسردگی یا تغییرات خلق و خو از جمله عوارض روحی و روانی شیمی درمانی است.

مشکلات تمرکز و حافظه

شیمی درمانی ممکن است مشکلاتی را در حافظه و تمرکز بیمار بوجود آورد که می‌تواند کیفیت زندگی آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.

بیشتر بخوانید: شیمی درمانی

انواع خطرات شیمی درمانی

همانطور که گفته شد شیمی درمانی خطرات و عوارض جانبی جسمی و روانی متعددی دارد. ریزش مو، کم خونی، خستگی، حالت تهوع، استفراغ، اسهال، عفونت، کبودی، خونریزی، مشکلات شناختی، تحریک، خارش، خشکی، قرمزی و تورم پوست از جمله خطرات احتمالی شیمی درمانی هستند.

عوارض شیمی درمانی برای اطرافیان

بیماری سرطان مسری نیست و به دیگران منتقل نمی‌شود اما ممکن است تأثیرات منفی روانی بر روی اعضای خانواده بگذارد. بغل کردن و بوسیدن بیمار و نزدیک شدن به او هیچ خطری برای اطرافیان ایجاد نمی‌کند. استرس و اضطراب، غم، ناراحتی و ناامیدی از جمله تأثیرات منفی است که شیمی درمانی ممکن است بر روی اطرافیان بیمار به جا بگذارد که لازم است هم خود بیمار و هم اطرافیان او از این حالات روحی دوری کنند.

عوارض شیمی درمانی در سرطان سینه

شیمی‌درمانی سرطان سینه نیز مانند سایر سرطان‌های دیگر ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد. مهم‌ترین عوارض شیمی درمانی سرطان سینه شامل تغییرات پوست و ناخن، عفونت، کاهش حافظه و تمرکز، ریزش مو، خستگی، زخم دهان، کاهش اشتها، تهوع، استفراغ، اسهال، یبوست است.

بیشتر بخوانید: سرطان سینه

عوارض شیمی درمانی در مرد‌ها

عوارض شیمی درمانی در مرد‌ها شیمی درمانی در مردان همانند زنان باعث بروز عوارضی همچون خستگی، درد، زخم دهان و گلو، اسهال، تهوع و استفراغ، یبوست، اختلالات خونی، تغییر در حافظه و تمرکز، کاهش یا افزایش اشتها، کاهش یا افزایش وزن و ریزش مو می‌شود.

روش های کاهش عوارض بعد از شیمی درمانی

اگرچه پیشگیری از بروز عوارض شیمی درمانی امکان‌پذیر نیست اما با رعایت برخی نکات و هم چنین به‌کارگیری برخی روش‌ها می‌توان عوارض شیمی درمانی را کاهش داد. روش‌های کاهش عوارض شیمی درمانی عبارتند از:

مدیریت رژیم غذایی

مصرف مواد غذایی همچون میوه‌ها، سبزیجات، پروتئین‌های کم‌چرب و غلات کامل نقش مهمی در بهبود سلامت عمومی بدن دارد. نوشیدن مقدار کافی آب و مایعات و خوردن چندین وعده غذای سبک در طول روز نیز بسیار حیاتی است. از مصرف مواد تحریک‌کننده مانند کافئین و الکل و غذا‌های تند و چرب اجتناب کنید.

استراحت و خواب کافی

استراحت و خواب کافی یکی از مهم‌ترین عوامل در روند بهبودی بیماران پس از شیمی‌درمانی است. شیمی‌درمانی به دلیل اثرگذاری شدید بر سلول‌های بدن، باعث خستگی، ضعف عمومی و کاهش سطح انرژی می‌شود. خواب کافی به بدن فرصت می‌دهد تا سلول‌های آسیب‌دیده ترمیم شوند، سیستم ایمنی تقویت گردد و بیمار توان جسمی و روحی خود را سریع‌تر بازیابد.
همچنین خواب منظم می‌تواند به کاهش اضطراب، بهبود خلق‌وخو و تعادل هورمونی کمک کند. افرادی که الگوی خواب مناسب دارند، معمولاً تحمل بیشتری در برابر عوارض جانبی شیمی‌درمانی از جمله حالت تهوع، سردرد و ضعف دارند.
پزشکان توصیه می‌کنند بیماران در طول دوره درمان، ۷ تا ۹ ساعت خواب شبانه داشته باشند و در صورت نیاز، استراحت‌های کوتاه روزانه نیز در برنامه خود قرار دهند. ایجاد محیطی آرام، تاریک و بدون سر و صدا در اتاق خواب، رعایت ساعت مشخص برای خواب و پرهیز از مصرف کافئین در ساعات پایانی روز می‌تواند کیفیت خواب را بهبود دهد.
به طور کلی، خواب کافی به عنوان یک استراتژی ساده و مؤثر نقش مهمی در مدیریت عوارض شیمی‌درمانی و افزایش کیفیت زندگی بیماران دارد.

مصرف دارو‌های ضدتهوع

مصرف دارو‌های ضد تهوع و ضد استفراغ نقش مهمی در پیشگیری و کنترل علائم تهوع دارد.

ورزش منظم

فعالیت ورزشی مناسب مانند یوگا و پیاده روی می‌تواند در کاهش خستگی و بهبود خلق و خو تأثیرگذار باشد.

مدیریت استرس

مدیتیشن و تنفس عمیق از جمله روش‌های مدیریت استرس هستند که می‌توانند اضطراب را کاهش دهند و کیفیت زندگی را بهبود بخشند.

مراقبت از پوست و مو

محصولات نرم‌کننده و مرطوب‌کننده پوست می‌توانند در کاهش خشکی و تحریک پوست مؤثر باشند.

عوارض شیمی درمانی بعد از چند جلسه شروع می شود؟

در برخی از بیماران عوارض جانبی همچون تهوع، خستگی و ریزش مو بلافاصله بعد از جلسه اول شیمی درمانی شروع می‌شود. اما در بیشتر بیماران عوارض جانبی معمولاً بعد از چندین جلسه نمایان می‌شود.