پرتو درمانی سرطان سینه

پرتو درمانی سینه چیست؟

یکی از روش‌های درمانی سرطان سینه (Radiation Therapy to Treat Cancer) استفاده از پرتودرمانی یا رادیوتراپی سینه است. این روشی موضعی با استفاده از پرتو‌های یونیزان است که سلول‌های بدخیم سرطانی را از بین می‌برد. در این روش درمانی تلاش شده تا صرفاً سلول‌های بدخیم سرطانی مورد هدف قرار بگیرند و به سلول‌های سالم آسیبی وارد نشود. میزان تابش در پرتودرمانی براساس ناحیه درمان، آناتومی بدن بیمار و نوع پرتو مورد استفاده تنظیم می‌شود. این روش درمانی معمولاً پس از جراحی برای از بین بردن سلول‌های باقی‌مانده سرطانی و کاهش احتمال عود بیماری به کار می‌رود. پرتو درمانی ممکن است به صورت خارجی (از خارج بدن) یا داخلی (با قرار دادن ماده رادیواکتیو در نزدیکی تومور) انجام شود و می‌تواند به همراه شیمی‌درمانی یا به تنهایی مورد استفاده قرار گیرد.

دلایل انجام پرتو درمانی سینه

با توجه به تشخیص پزشک و شرایط بیمار دلایل انجام پرتودرمانی می‌تواند متفاوت باشد. اما به طو رکلی پرتودرمانی به دلایل زیر انجام می‌شود:

•    پرتودرمانی سینه در برخی افراد به جهت درمان سرطان سینه تجویز می‌شود
•     این روش برای از بین بردن یا کوچک کردن تومور‌های بدخیم سرطانی قبل از رسیدن به مرحله جراحی انجام می‌شود
•     این روش درمانی زمانی که تومور‌های سرطانی به نقاط دیگر بدن سرایت نکرده و گسترش پیدا نکرده‌اند به دلیل جلوگیری از انتقال بیماری به دیگر نواحی بدن به صورت موضعی انجام می‌شود
•     این روش درمانی به همراه شیمی‌درمانی برای درمان و جلوگیری از گسترش سرطان سینه تجویز می‌شود
•     این روش برای تسکین درد ناشی از سرطان پیشرفته که به مرحله متاستاز رسیده است استفاده می‌شود
•     پرتودرمانی به جهت کمک به بهبود مراحل اولیه سرطان نیز انجام می‌شود
•     پرتودرمانی یکی از مراحل تکمیل‌کننده درمان سرطان سینه به‌شمار می‌رود
•     بعد از جراحی برای اطمینان به جهت از بین رفتن سلول‌های سرطانی پرتودرمانی انجام می‌شود

رادیوتراپی سینه برای چه کسانی مناسب است؟

تشخیص اینکه رادیوتراپی به عنوان درمان برای بیمار مناسب است یا خیر به تشخیص پزشک متخصص و شرایط بدنی بیمار بستگی دارد. اما به طور کلی افراد زیر کاندیدای مناسبی برای این روش درمانی هستند:

•   افرادی که بیماری سرطان پستان آن‌ها در مرحله اولیه قرار دارد
•     افرادی که سرطان سینه آن‌ها گسترش پیدا نکرده است
•     افرادی که سرطان آن‌ها با روش‌های درمانی دیگر کنترل شده است
•     افرادی که جراحی انجام داده‌اند و برای اطمینان به جهت از بین رفتن سلول‌های سرطانی نیاز به پرتودرمانی دارند
•     افرادی که نیاز به جراحی دارند و قبل از جراحی برای کوچک کردن سلول‌های سرطانی پرتودرمانی انجام می‌دهند
•     افرادی که با سرطان مبارزه کرده‌اند و برای جلوگیری از رشد مجدد سلول‌های سرطانی از پرتودرمانی استفاده می‌کنند

انواع پرتودرمانی سینه

پرتودرمانی سرطان سینه در ۳ نوع مختلف انجام می‌شود:
 پرتودرمانی خارجی: رایج‌ترین نوع پرتودرمانی برای درمان و جلوگیری از رسیدن سرطان به مرحله متاستاز پرتودرمانی خارجی است. پرتو رادیویی در این روش با استفاده از یک دستگاه خارجی به ناحیه مورد نظر تابانده می‌شود. این درمان در هفته به مدت دو روز و مدت زمان ۳۰ دقیقه انجام می‌شود.
 پرتودرمانی داخلی: در این روش یک ماده رادیواکتیو در نزدیکی و یا داخل سلول سرطانی به صورت موقت یا دائم قرارداده می‌شود. این روش آسیبی به بافت‌های سالم بدن نمی‌رساند.
 رادیوتراپی سیستمیک: این پرتودرمانی همان نوع داخلی است که داروی رادیواکتیو به صورت خوراکی و یا تزریق وارد بدن می‌شود و به سمت سلول‌های سرطانی می‌رود. بعد از اینجام این پرتودرمانی ماده رادیو اکتیو به صورت عرق، بزاق و ادرار از بدن خارج می‌شود که اطرافیان فرد بیمار باید مراقبت‌های لازم را انجام دهند.

آیا رادیوتراپی سینه درد دارد؟

پرتودرمانی یا رادیوتراپی روش درمانی دردناکی نیست و احتمال بروز درد در هنگام انجام آن بسیار کم است. اما در برخی از بیماران این احتمال وجود دارد که در هنگام انجام پرتودرمانی درد بسیار کمی را احساس کنند اما این درد به‌قدری ناچیز است که قابل تحمل است اما اگر بیمار در زمان پرتودرمانی احساس درد شدید داشته باشد بلافاصله روند درمان متوقف خواهد شد. رادیوتراپی سینه پس از چند جلسه ممکن است عوارض جانبی مانند التهاب، حساسیت، یا سوزش پوست در ناحیه تحت درمان بروز کند که می‌تواند احساس درد یا ناراحتی ملایمی را به همراه داشته باشد. این عوارض معمولاً موقتی هستند و با مراقبت‌های مناسب پوست قابل کنترل‌اند. در صورتی که درد شدید یا مشکلات دیگری تجربه شود، بهتر است با پزشک معالج مشورت شود.

نکات مهم قبل از رادیوتراپی سینه

قبل از انجام پرتودرمانی سینه لازم است که نکات نیز را به دقت انجام دهید:

•  اولین قدم مطمئن شدن از تأثیرگذاری پرتودرمانی بر سرطان سینه است
•  سی‌تی اسکن برای تعیین دقیق محل رادیوتراپی باید انجام شود
•  پزشک شما باید میزان پرتو دریافتی و تناوب آن را با توجه به مرحله بیماری مشخص می‌کند
•  زاویه قرار گرفتن بیمار به جهت تابیدن پرتو به ناحیه مورد نظر بسیار مهم است
•  بعد از تعیین محل دقیق پرتودرمانی و زاویه قرارگیری بیمار درمان آغاز می‌شود
•  از پوشیدن لباس‌های چسبان و تنگ خودداری کنید
•  با مرطوب کردن ناحیه درمان می‌توان از قرمزی و درد احتمالی جلوگیری کرد

مراقبت‌های بعد از رادیوتراپی سینه

بعد از انجام پرتودرمانی سینه برای کاهش عوارض باید مراقبت‌های زیر را با دقت انجام دهید:

• مصرف دارو‌های تجویز شده به طور کامل و خودداری از مصرف خودسرانه دارو
•   شست و شوی محل درمان با آب ولرم
•  دور نگه داشتن محل درمان از نور مستقیم خورشید
•  استفاده از کمپرس سرد برای کاهش درد احتمالی
•  استراحت کافی
•  تغذیه مناسب

عوارض پرتو درمانی سینه

پرتودرمانی به عنوان یکی از روش‌های درمانی سرطان سینه می‌تواند عوارض زیر را برای فرد داشته باشد:

•  تورم سینه که بعد از ۶ الی ۱۲ ماه برطرف خواهد شد
•  تیره شدن پوست سینه که بعد از ۶ الی ۱۲ ماه برطرف خواهد شد
•  بیمار بعد از پرتودرمانی تا مدت‌ها احتمال دارد درد را حس کند
•  پرتو درمانی می‌تواند باعث ضعیف شدن استخوان دنده شود
•  متورم شن غدد لنفاوی بعد از پرتودرمانی در برخی از افراد دیده شده است
•  احساس درد، سوزن سوزن شدن، بی‌حسی و ضعف در بازو‌ها در برخی افراد دیده شده است
•  پنومونیت پرتویی یا واکنش ریوی که باعث سرفه، تنگی نفس و تب در بیمار می‌شود
•  احتمال بروز سرطان پوست، ریه، ماهیچه و استخوان در ناحیه تحت درمان چندین سال بعد از پرتودرمانی وجود دارد

پرتو درمانی بعد از برداشتن تومور

در جراحی برداشت بافت سرطانی پزشک تلاش می‌کند تا بافت سالم سینه را حفظ کند. این جراحی را لامپکتومی نیز می‌گویند. بعد از این جراحی و برداشت تومور سرطانی پزشک برای اطمینان از برطرف شدن بافت‌های سرطانی و جلوگیری از بروز مجدد سرطان پرتودرمانی را تجویز می‌کند. انجام لامپکتومی و پرتودرمانی به عنوان درمانی برای حفظ سینه در میان پزشکان شناخته می‌شود. بعد از برداشتن تومر سرطانی افرادی که دچار سرطان سینه بوده اند برای مطمئن شدن از پاکسازی تومر پزشکان پرتو درمانی را برای بیماران انجام می دهند تا از درمان آن مطمئن باشند.

پرتو درمانی سینه بعد از ماستکتومی

در جراحی ماستکتومی پزشک کلیه بافت سینه را برداشته و به اصطلاح سینه تخلیه می‌شود. برخی از متخصصان بعد از ماستکتومی نیز پرتودرمانی را تجویز می‌کنند زیرا این درمان سبب می‌شود تا احتمال بازگشت سلول‌های سرطانی به دیواره قفسه سینه و غدد لنفاوی به شدت کاهش پیدا کند. پرتودرمانی سینه پس از ماستکتومی برای کاهش خطر بازگشت سرطان استفاده می‌شود و به دقت به ناحیه‌ای که تومور برداشته شده، متمرکز می‌شود تا سلول‌های باقی‌مانده را از بین ببرد.

روش‌های انجام رادیوتراپی سینه

پرتودرمانی یا رادیوتراپی سینه به دو روش انجام می‌شود:

تابیدن به بخشی از سینه:

در این روش چه به صورت داخلی و چه خارجی پرتو صرفاً به سلول‌های سرطانی برخورد می‌کند و یا بعد از برداشت سلول‌های سرطانی به بخش‌های مجاور تابیده می‌شود.

تابیدن به کل سینه:

در این روش کل سینه توسط پرتودهی خارجی مورد درمان قرار می‌گیرد و تشعشع به کل بافت سینه برخورد می‌کند.

پرتو درمانی سینه چه زمانی انجام می‌شود؟

پرتودرمانی سینه به عنوان مکمل روش‌های درمانی بعد از اتمام دوران شیمی‌درمانی انجام می‌شود. اگر بیمار نیاز به جراحی داشته باشد انجام شیمی درمانی و پرتو درمانی بعد از اتمام جراحی و دوران نقاهت و بهبودی بعد از جراحی برنامه‌ریزی می‌شود و اگر بیمار نیازی به جراحی نداشته باشد معمولاً بعد از شیمی‌درمانی پرتودرمانی انجام خواهد شد. اگر به دلیل جراحی ماستکتومی بافت سینه خود را از دست داده‌اید و تصمیم به انجام جراحی بازسازی سینه دارید توصیه پزشکان این است که بعد از اتمام شیمی‌درمانی و پرتودرمانی اقدام به بازسازی سینه کنید.

دکتر علی حجت | فلوشیپ فوق تخصصی جراحی پستان